skomplikowany problem orła i reszki
Od najdawniejszych czasów każda moneta ma, i na całe szczęście, tylko dwie strony: awers (obverse) i rewers (reverse)… 😉 Ale która z nich jest która? Mimo internetu i komputerów są one w dzisiejszym świecie nagminnie mylone…
Nie ma się zresztą co dziwić. Z rządami robiącymi populacji wodę z mózgu z odchodzeniem od fizycznej gotówki niedługo i ta wiedza przejdzie do historii. Łatwiej było się zorientować w dawnych, dobrych czasach kiedy to pieniądz był prawdziwy a bito go metodą tradycyjną. I z tym właśnie procesem powiązane są te dwa pojęcia.
W celu wybicia monety bierzemy więc dwie matryce (dies), dolną i górną. Na dolnej matrycy (anvil/obverse die) kładziemy czysty krążek złota (blank). Na to ostrożnie kładziemy matrycę górną (hammer/reverse die) i walimy w to wszystko młotem raz a dobrze. Ta strona otrzymanej w ten sposób monety która była od strony matrycy dolnej to strona przednia monety czyli jej awers (obverse, head). Strona przeciwna, która otrzymywała uderzenie młotem poprzez matrycę górną, to strona tylna monety – jej rewers (reverse).
W obecnych czasach nikt się w ręczne walenie młotem już oczywiście nie bawi. W prawdziwy pieniądz zresztą też nie… ;-). Jedynie z sentymentu niektórzy dealerzy utrzymują jeszcze rubrykę “koszty bicia”. Chodzi prawdopodobnie o bicie klientów po kieszeni na parę dodatkowych groszy zważywszy że “bicie monet” jest raczej zajęciem mennicy, a nie dealera. A w nowoczesnej mennicy dzisiaj po prostu prasa automatycznie sztancuje arkusze metalu produkując setki monet na godzinę. Wylatują one z niej jak przysłowiowa sieczka z sieczkarni.
Jak można zatem zorientować się w tych warunkach która strona monety jest która? Służy do tego celu następująca umowna lista pięciu kroków w których monetę naukowo badamy, krok po kroku, w załączonej kolejności.
Moneta pięciu rapów szwajcarskich
Punkt 1 – Sylwetka ludzka. Jeśli na monecie jest portret lub sylwetka ludzka to jest to zwykle awers. Sylwetki umieszczane były na tej stronie którą uważano za “ważniejszą” i była nią strona “od kowadła”, czyli dolna. Kanadyjskie maples czy australijskie kangury z królową Elżbietą II mają więc ją na awersie. Pan Kruger będzie natomiast widniał na awersie krugerranda.
Punkt 2 – Częstotliwość zmian. Jeśli na monecie nie ma sylwetki ludzkiej to awers będzie tą stroną która implikuje większą “zmienność” motywu, w czasie lub w liczbie permutacji, podczas gdy rewers jest niezmienny.
Przykładem będą tu współczesne monety polskie których strona z orzełkiem, jako niezmienna – będzie rewersem. Ta strona natomiast która przedstawia zmienną liczbą groszy czy złotych będzie awersem. Odwrotnie będzie jednak we franku szwajcarskim (obok) gdzie strona ze zmienną liczbą “rapów” (setnych części franka) będzie rewersem. Jest tak dlatego że awers zawiera już sylwetkę ludzką (patrz punkt 1). Jest nią głowa rzymskiej bogini wolności Libertas. W monetach euro z kolei wspólna strona “eurowa” będzie rewersem a strona “krajowa”, dla każdego kraju inna, będzie awersem.
Punkt 3 – Kraj. Jeżeli punkt 1 i punkt 2 nam nie pomagają to sprawdzamy czy na monecie widnieje nazwa kraju. Jeśli tak to strona na której widnieje kraj, jako “ważniejsza”, będzie awersem.
Punkt 4 – Katalog. Jeżeli dalej nie możemy rozwikłać zagadki to przechodzimy do artylerii ciężkiej. Radzimy się w tej sprawie mądrych katalogów w bibliotece w których strony monety stoją nazwane po imieniu, awers i rewers.
Punkt 5 – Panika. No i wreszcie co robić gdy żaden z tych powyższych punktów nie pomaga? Wtedy wpadamy w małą panikę, rzucamy badaną monetę jak sędzia piłkarski w górę, łapiemy w locie i patrzymy na co wypadło. Będzie to awers! Ha , ha, ha.
Trudny przykład: Dwie postacie na monecie. Złoty solidus bizantyjski cesarza Justiniana II (z jego drugiego panowania, po 705, ok. 4.5 grama Au). Postać Chrystusa (na lewo) uważana jest za awers, postać cesarza jest na rewersie. Dlaczego?
Nasza interpretacja, na podstawie kompilacji różnych reguł podawanych w źródłach, nie do końca zresztą jednoznacznych, jest następująca. Awers to head, zawsze strona “ważniejsza” monety, czy też strona bardziej “godna szacunku”. Rewers to “tył”, mniej ważna. Tam gdzie występuje postać ludzka to awers, strona przeciwna to rewers.
Tutaj mamy dwie postacie z których z całą pewnością postacią ważniejszą, w szczególności w kontekście wczesnego Średniowiecza, jest postać Chrystusa. Z tej racji będzie to z całą pewnością awers (informacja że to awers jest raczej pewna i pochodzi z Wikipedii). Stroną przeciwną i “mniej ważną” będzie zatem rewers z cesarzem Justinianem. Jest to ciągle na podstawie punktu 1 (sylwetka, “ważność”) i nie ma potrzeby przechodzenia do punktu 2 (“częstotliwość”).
————————
1.08.2011: wersja poprawiona tekstu. Gratuluję wnikliwości drogiemu czytelnikowi {anda} który wskazał na pewną niekonsystencję interpretacyjną w pierwotnej wersji tego artykułu która ukazała się w TwoNuggets Newsletter 2011_10.
oryginalny wpis: link
